Część 3 – Park

Dziko rosnąca akacja może dożyć nawet dwustu lat, ale często jest ścinana między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, ponieważ wtedy jej drewno jest najlepszej jakości – twarde, trudno łupliwe, dobrze wchłania politurę, a tzw. twardziel przypomina mahoń. Stare okazy osiągają ponad dwadzieścia metrów wysokości i więcej niż dwa metry w obwodzie.

Idąc dalej ulica ks. Lutra w kierunki głównego wejścia, dochodzimy do lip drobnolistnych (Tilia cordata), rosnących wzdłuż ogrodzenia aż do budynku dzisiaj zajmowanego przez Wrocławską Wyższą Szkołę Informatyki Stosowanej. Na podstawie grubości ich pni można orientacyjnie przyjąć ich wiek na 60-70 lat, należą więc już do powojennych nasadzeń. Oprócz lip, znajdujemy wśród nich także klony czerwone (Acer rubrum), śliwę wiśniową, zwaną też ałyczą (Prunus cerasifera) oraz różne odmiany świerków (wzdłuż ogrodzenia oraz w głębi parku).

Również w tej grupie roślin, tuż przy ścieżce, znajduje się kilkudziesięcioletni cis (Taxus). Ciekawa to roślina, może bowiem przybierać postać krzewu albo drzewa. Nasz cis ma dwa proste pnie, ale bywają okazy tak powyginane, że wyglądają wręcz pokracznie. Cis pojawił się na świecie już w dewonie, czyli w czasach od 400 do 350 milionów lat temu! W trzeciorzędzie występowało już jego pięć gatunków. Dzisiaj rośnie głównie na półkuli północnej, ale w stanie dzikim występuje stosunkowo rzadko z powodu swych trujących dla ludzi i… koni właściwości. Z tego powodu nagminnie go wycinano z pobliża ludzkich siedzib, bo utrata zwierzęcia pociągowego była niepowetowaną stratą, a konie chętnie skubały zielone igiełki, przypłacając to życiem. Cis rośnie niesłychanie wolno, po dwudziestu latach dochodzi do około dwóch metrów, a po kilkudziesięciu do 15-18 m wysokości. Nasz mierzy około dziesięciu metrów, więc możemy przyjąć, że liczy sobie około pięćdziesięciu lat. Najstarszy w Polsce, znany dendrologom, okaz cisa rośnie w Henrykowie Lubańskim na Śląsku, mniej więcej od roku spotkania cesarza Ottona III z Bolesławem Chrobrym, tj. roku tysięcznego. W czasach starożytnych cis był uważany za drzewo śmierci, ponoć rósł w Hadesie, robiono też z niego nagrobne wieńce. Słowianie z kolei jego igłami posypywali drogę za konduktem pogrzebowym oraz pomieszczenia, w których leżał zmarły. W późniejszych czasach gałązki drzewa śmierci uważano za śmiercionośne dla … chorób. Na Trzech Króli gospodarze święcili gałązki cisa, by następnie użyć ich do okadzania chorego bydła, dym z palonych wilgotnych gałęzi miał zabijać czarne koty (uosobienie diabła), a kołeczki z drewna cisowego użyte do przybijania gontów chroniły przed uderzeniem pioruna. Cis wycinano też z innych powodów – jego drewno jest bardzo użyteczne dla człowieka z powodu swoich właściwości – elastyczności, trwałości, odporności na działanie wilgoci. Wyrabiano z niego sarkofagi, jarzma dla wołów, łyżki, szafy kolbuszowskie i gdańskie, a także łuki, które uchodziły nie tylko za najlepsze, ale też za najcelniejsze.

Za Stelą Tolerancji skręcamy w prawo i, idąc w kierunku rzutni do pchnięcia kulą, dochodzimy do pamiątkowych grabów pospolitych, kolumnowych (Carpinus betulus odm. fastigiata). Mijamy po kolei „Macieja”, egzemplarz upamiętniający dwudziestopięciolecie Diakonii oraz „Witolda”. Odmiana fastigiata charakteryzuje się zwartą koroną o ostrym wierzchołku, dzięki czemu ładnie wygląda nawet w stanie bezlistnym. Dobrze znosi cięcie, więc można regulować wysokość tego drzewa, nadawać fantazyjne kształty, a także tworzyć kryte aleje, zwane kiedyś bindarzami. Takie zabytkowe, szesnastowieczne bindarze można do dziś oglądać w Mogilianach pod Krakowem, Carpinus betulus to bowiem gatunek od wieków bardzo pospolity na naszych ziemiach. Świadczą o tym liczne nazwy miejscowości, np. Grabowa, Grabina, Grabki Duże itd., protoplasta tego gatunku wywodzi się aż z pliocenu. Grab osiąga zwykle około 25 metrów wysokości, a liści pozbywa się bardzo późno, podobnie jak dąb i platan. Owoce są ulubionym pożywieniem myszy oraz m.in. sójek i drozdów. Nasze pamiątkowe drzewa mają szansę dożyć sędziwego wieku, ponieważ ten gatunek może osiągnąć nawet czterysta lat, chociaż zdarza się to rzadko, ze względu na choroby trapiące to drzewo w późnej starości, jednak za sto lat na pewno będą cieszyć oczy. Drewno grabu jest bardzo twarde, trudne w obróbce, sprężyste i rezonansowe, wizualnie białe i połyskliwe, dlatego służy zarówno w stolarstwie – do wyrobu różnych narzędzi (styliska, szewskie kopyta, tłuczki do mięsa etc.), jak i do wyrobu instrumentów muzycznych.

Minąwszy pamiątkowe graby, stajemy na końcu ścieżki – stąd, patrząc w stronę skrzyżowania ul. ks. M. Lutra i Wejherowskiej, widzimy przy ogrodzeniu młode okazy tamaryszka drobnolistnego (Tamarix) oraz jarzębiny (właśc. jarząb pospolity Sorbus aucuparia), a po przeciwnej stronie trawnika również najwyżej kilkunastoletnie buki zwyczajne i buki zwyczajne czerwone (Fagus sylvatica odm. „Purpurea”). Piękną jarzębinę znajdziemy też po prawej stronie wejścia do szkół w budynku A. Jest to znacznie starszy okaz od siostry rosnącej pod murem. W Polsce najbardziej znanym gatunkiem jest właśnie jarząb pospolity, dziko rośnie ich u nas pięć, a w uprawie mamy jeszcze dziesięć gatunków obcych. W młodości jarzębina/jarząb rośnie bardzo szybko i dorasta do 15 m wysokości pod koniec swego życia, tj. po około dziewięćdziesięciu latach. Owoce tego drzewa są bardzo cenione  ze względu na dużą zawartość witamin C, E, P, K, B₃ oraz nieco witaminy A, a także pektyny, sorbozę i garbniki. Po przemrożeniu są wykorzystywane także w kuchni: można z nich robić konfitury, dżemy, soki i wódkę (jarzębiak). Jarzębinę u nas kocha się tak bardzo jak lipę. W podaniach jest drzewem, które Pan Bóg stworzył, aby upiększyć świat, nakarmić głodne ptactwo i pocieszyć pustelników w górach, a także dla zatrzymania lawin śnieżnych, rośnie bowiem na obszarze całej Polski – na nizinach i aż po górną granicę lasu. W Karkonoszach w okolicach Śnieżki spotyka się ją nawet na piętrze roślin subalpejskich. Jarzębina często występuje w ludowych obrzędach, a także zabobonach. Jej gałązki wplatało się w wieńce dożynkowe, aby zapewnić dobre plony w następnym roku, służyły podejrzliwym mężom do sprawdzania wierności ich połowic, a innym ludziom do leczenia wrzodów i wróżenia. Jeśli jesienią drzewo to zrzucało swoje owoce, mówiło się, że płacze krwawymi łzami, bo zbliża się wojna, pomór albo jakieś inne nieszczęście.

Wróćmy na alejkę przy pamiątkowych drzewach i spójrzmy na północ w głąb parku. Po drugiej stronie trawnika, przed boiskiem szkolnym rosną piękne okazy buka zwyczajnego (Fagus sylvatica) i dębu szypułkowego (Quercus robur L.). Ten drugi jest najstarszym drzewem w naszym parku. Jego pień mierzy 3,70 m, liczy więc około stu lat. Dąb w wielu kulturach uważano za pierwsze drzewo na świecie, króla innych roślin oraz drzewo święte. To właśnie z dębów składały się święte, prasłowiańskie gaje i jeszcze długo po nastaniu chrześcijaństwa otaczała je aura niesamowitości. Ich potęga i długowieczność sprawiły, że wśród pomników przyrody dębów jest więcej niż innych gatunków, z wieloma łączą się legendy i podania. Z najsławniejszych historycznych polskich dębów można wymienić: Baublisa, Bartka, Lecha, Czecha, i Rusa oraz Dąb Bażyńskiego. Baublis rósł w Bordziach na Żmudzi w majątku sędziego ziemskiego i zbieracza pamiątek narodowych – Dionizego Paszkiewicza. Wspominał go z sentymentem Mickiewicz w IV księdze „Pana Tadeusza”:

Drzewa moje ojczyste! Jeśli niebo zdarzy,
Bym was oglądał znowu, przyjaciele starzy,
Czyli was znajdę jeszcze? Czy dotąd żyjecie?
Wy, koło których niegdyś pełzałem jak dziecię:
Czy żyje wielki Baublis, w którego ogromie,
Wiekami wydrążonym, jakby w dobrym domie,
Dwunastu ludzi mogło wieczerzać za stołem?

Dąb jest jednym z najstarszych drzew świata, żył już około 65 milionów lat temu! Jego potężne korzenie sięgają głęboko i szeroko, utrzymując koronę, która dorasta do czterdziestu metrów wysokości. W młodości rośnie szybko, po 40-50 latach wolniej, a między setnym a dwusetnym rokiem życia w ogóle przestaje rosnąć i odtąd tylko staje się coraz grubszy.

Równie pięknymi drzewami są stare buki pospolite (zwyczajne, Fagus sylvatica): najstarszy towarzyszy naszemu dębowi, drugi rośnie między boiskiem a placem zabaw, z obwodem pnia 3,32 metra, trzeci – wspominany wcześniej – za budynkiem B. Ich wiek można szacować na siedemdziesiąt lat. Pod takimi rozrośniętymi okazami nasi przodkowie budowali swoje domostwa, buk bowiem był przez nich czczony i uważany za opiekuna. Jeszcze w XVII wieku wierzono, że buk w pobliżu ludzkiej siedziby chroni przed czarami i gusłami. Uważano też, że sam buk potrafi czynić cuda, jak w legendzie z XVI wieku o wynalezieniu fagotu przez kanonika w Ferrarze, któremu obrabiany kawałek buczyny sam uformował się w instrument. Bukowa fajka nie ma sobie równej, ponieważ potrafi tytoń przesycić duchem swojego drewna i nawet popiół z bukowego drewna uchodził za wspaniały środek kosmetyczny, wybielający nawet najbardziej ogorzałą twarz. Dzisiaj szczególnie powinniśmy cenić stare buki, ponieważ stulatek wytwarza w ciągu swego życia 800 tysięcy liści  o powierzchni fotosyntetycznej 1600 m², dzięki czemu pobiera z powietrza 12,5 miliona metrów sześciennych dwutlenku węgla i wydziela odpowiadającą temu ilość tlenu. Wiekowy okaz buka zastępuje w tym względzie aż 1700 młodych okazów! Grab, buk i dąb nie zrzucają na zimę wszystkich liści, które oszronione długo się utrzymują na drzewie, dlatego na wsi śpiewano:

Na bucku, na bucku
listecki bielejom.
Ka się dobrzi chłopci
na zime podziejom?

W Polsce przebiega wschodnia granica zasięgu buka, który występuje głównie w zachodniej i południowej części kraju. Takie same buki, jak w naszym parku, rosną w Sudetach  i Karpatach, często tworząc piękne bukowiny, którym srebrzysty połysk pni nadaje niezwykły charakter miejsca, przepełnionego jakby mistycznym światłem.

Spacerując po parku, możemy również podziwiać świerki kłujące, zwane też srebrnymi (Picea pungens), cyprysy nutkajskie (Cupressus nootkatensis), różne odmiany jałowca (Juniperus), zarówno płożące, jak i kolumnowe. Znajdziemy także dwie katalpy (Catalpa), inaczej surmie, które pochodzą z Azji i Ameryki Północnej. Dziwnie brzmiąca nazwa wywodzi się z języka Muscogee Cree – rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Cutuhlpa oznacza skrzydlata głowa, zapewne ze względu na parasolowaty kształt korony podkreślony dużymi, sercowatymi liśćmi.